Sự khác biệt giữa Utopia, Eutopia và Protopia (Phần 1)

 Tại sao Utopia hiện đại lại thất bại — Nhưng Protopia siêu hiện đại có thể không?

Trước hết để đi sâu vào bài viết này, tôi nghĩ là chúng ta nên tìm hiểu định nghĩa của Utopia, Eutopia và Protopia là như thế nào, vì đây là một bài viết tôi dịch thuật lại từ trang Medium của tác giả Hanzi và cũng là bài viết đầu tiên của tôi trên Spiderum nên cũng rất mong đây là dịp để tôi thỏa mãn con chữ của chính mình.

Xã hội Utopia (Nguồn: t4.ftcdn.net)

Giới thiệu: Utopia, Eutopia và Protopia

Trước tiên chúng ta cần phải hiểu ba định nghĩa phía trên là gì?

Utopia có nghĩa không nơi nào cả và chỉ trạng thái tĩnh hoàn hảo giữa văn hóa và chính trị xã hội khi đã đạt tới mức tối ưu nhất có thể.

Utopia là xã hội với trạng thái tĩnh giữa văn hoá và chính trị (Nguồn: behance.com)

Mặc dù Utopia nghe có vẻ mơ hồ và mơ mộng nhưng đây là một trạng thái hoàn hảo nhất mà xã hội này hướng tới. Vì vậy, sẽ có sự khác biệt giữa hiện tại đen tối và tương lai tốt đẹp cũng như con đường từ bóng tối đến ánh sáng.

Điều này mang tính chất ý thức hệ nhiều hơn khi nhìn nhận theo một khuôn mẫu về đúng và sai (ví dụ như văn hóa tư bản u ám của ngày hôm nay, chính sách xã hội chủ nghĩa nhân văn của ngày mai; tư bản lạnh lùng và tàn ác của ngày hôm nay, sự thoải mái sinh thái của ngày mai...).

Eutopia - khác với Utopia bạn sẽ phải phát âm thêm chữ E, đây là một từ mới ngày càng phổ biến nhằm thay thế cho Utopia; nó có nghĩa là "nơi tốt lành" (bộ phim hài sitcom trên Netflix có chủ đề triết học "The Good Place" đã phản ánh sự thay đổi này trong cách chúng ta mơ tưởng về thế giới tốt đẹp hơn như thế nào). Ở bộ phim bạn sẽ gặp phải những vấn đề tương tự như Utopia, nhưng những gì bạn xem là "tốt" thì tôi có thể thấy đó là "xấu" hoặc ngược lại.

Bộ phim The Good Place được lấy ý tưởng điển hình cho Eutopia (Nguồn: cdn.vox-cdn.com)

Protopia là thuật ngữ gần đây được nêu lên bởi nhà tiên tri tương lai Kevin Kelly, định nghĩa này trái ngược hoàn toàn với "Dystopia". Trong Dystopia, con người bị mắc kẹt trong một mô hình đau khổ lặp đi lặp lại giống như trích dẫn của Geogre Orwell (1984): "Chân đè lên khuôn mặt con người mãi mãi."

Geogre Orwell (Nguồn: www.bl.uk/britishlibrary)

Xã hội Protopian là một nơi mà con người được tự do thoát khỏi những vướng mắc hằng ngày và có thể chủ động làm việc để cải thiện cuộc sống. Đây là một hình thức mơ ước về sự biến đổi xã hội được diễn đạt cẩn thận hơn và được lấy làm sức sáng tạo của rất nhiều nhà làm phim hiện đại.

Hạn chế đề cập đến việc "mọi thứ sẽ tốt đẹp cho tất cả mọi người" mà xã hội siêu hiện đại không tập trung vào trạng thái của một thời điểm nhất định thay vào đó là khả năng chung để dịch chuyển theo hướng mong muốn lẫn nhau. Tóm gọn lại, một xã hội Protopian là một xã hội có khả năng trở nên tốt hơn dần dần nhờ sự tự do của con người với xã hội đó.